ZIO GABEKO INFORMAZIOA

Bere haurtzaroko lagun baten eskela, Kontxirena, ikusi zuen eta horrek bere barruan haurtzaroko gogorapenak eta bizitzaren azalpenik gabeko gertakari batzuk ernarazi zituen.  Aurrera zihoan bere gogoetan murgilduta. ’Fisikarientzat informazioa materia da. Baina orduan, zer izango dira nire haurtzaroko gogoetak? Zelako materiaz konposatuak egongo dira? Bulkada elektrikoaz agian? Baina,… bakarrik? 

Neurologoek jakingo balute, gutxienez! -esaten zuen berekiko. ‘Azkenean  ,uhin edo partikula, tontolapiko hutsa izango naiz matematikariek hiru koordenada espazialetan zatikatutako espazioan eta laugarren tenporalaren  zehar mugitzen dela, ez  beste gauzarik’-gehitu zuen marmarka haserre samar .

Bere buruan Toribio Aguirre kalea gorpuzten ari zen , korridore luze bat balitz bezala. Hasieran Patxiren zapategian, bere  mailuaren kla-kla soinua entzuten zelarik. Gero  Emiliren elikagai-dendara, bere senarra Jose Garmendia zaldibiarra, orgatxotik tiraka  berak herri osoko labean egindako ogiak eta opiltxoarekin zetorrelarik. 

Hurrengoa, Izkina taberna. Han egongo zen Sodupe goiza lasaian asperturik besoak gurutzatuak zituztelarik eta arratsalde jendetsuan lanez lepo bete. Gero Txantxote arrandegi builosoa, garrasi eta ur txorrotaz bete zelarik. Aurrean  Arbolapetako gerizpea, kaletarren elkargunea, goizean jende barik. Hurrengoa Juldain estankoa. Han ziren tabakoaz gain Novaro editorialeko ‘Vidas ejemplares’, ‘La Codorniz’ eta ‘el Caso’ aldizkariak bere erakusleihoan. 

Aurrexeago Petra ‘kolunas’ fruta-denda eta  Gomix etxetresnaren denda, tramankulu bitxiaz mukuru zelarik bere ferra itxurako espazioan. Eskuinean  bere lehengusua Pedro Zubiaren ‘Perikin’ ile-apaindegia, isekari asko zeuden bezeroen artean! Kaleko beste aldean  ‘el Caserio’ taberna. Kale bukaeran  harresiz inguraturiko Montzon etxea, bere udareondo fruituz kargaturik. 

Kaletik ateratzean San Frantzisko eliza eta haren klaustroak(kalistroak) aurkitzen ziren, merkatuaren ondoan. Hango merkatua asteburuan ‘Berduli dancing’ izendatua, gazteentzako dantzalekua bihurtzen zen. Klaustroan zuten Mesedeetako mojek beren haur eskola. Eskolaren atea itxita aurkituko zela itxaropen sekretuaz ,astiro joaten izan zen. Batzuetan bere asmoa bete zuen. 

Moja bat jubilatzera zihoan eta berari tokatu zitzaion bere lehen urteko eskolan moja horri beren omenezko diskurtsoa irakurtzea. Hitzaldia entseatzeko beste moja bat neskaren gela bat eraman zion eta diskurtsoaren papera emanez agindu zion: ‘irakurri’. Gero hasi zen esaten: ‘altuxeago’. Aspertu samar hartu zion gerritik eta idazmahai baten gainean jarriz esan zion: ‘Orain bai, altuxeago. Ekin irakurtzen’. Gelako neska guztiek, bera baino hiru urte zaharragoak, barrez lehertu ziren. Berak ez zuen gogoratu diskurtso horren hitzik, baina bai zelako lotsa pasatu zuen entsegu hartan. 

Beste egun batean moja bat eseri zen bere ondoan. Infernura gaixtoak joaten ziren hasi zen esaten eta zer txarto pasatzen ziren han. Minutu batzuk eman zuen horrelako panorama izugarria deskribatzen eta berak ez zuen batere ideiarik zertaz zihoan mojaren halako beldurrezko azalpenik . Azkenean kendu zion zeukan zorrozkailua. Amari dena esanda arratsaldean berarekin bueltatu behar zuen gauzak argitzeko. Berak margo kaxa berri bat trukatu zuen zorrozkailu bategatik beste ikaskide batekin. Beste ikaskideren gurasoek bakarrik zorrozkailuen falta somatu zuten, baina ez margo kaxa berriren sobera. Epaia fina suertatu zen moja hori bost urteko mutilari infernura botatzen, arrazoi guztiak kontuan hartu gabe. 

‘Zeruan ere holako justizia eskasa egoten bada, hobe infernuan!’-pentsatu zuen bat-batean. Baina oroigarri polita ere bazuen. Egun batean, sarbideren ondoren kokatuko mahaitik etxera joateko asmoz altxatu zelarik, moja batek deitu zion bere mahaira, beste guztiak etxerako bidea hartzen zuten bitartean. Esan zidan: ‘hiru lagun bazarete eta zazpi sagarrak badituzu, zenbat bakoitzerako?’ Berak erantzun zion: ‘bi’. ‘Eta zenbat geratuko dira soberan?’-galdetu zion berriro. ‘Bat’- erantzun zion. Pare bat antzeko galdera eta esan zion bukaeran: ’Tira, zoaz etxera. Badakizu orain zatiketak egiten’. 

Moja aurreratuak eta zintzoak bazeuden ere haur eskola hartan, non pausu martzialean eta ilaran sartu behar baitziren, gerrako abesti frankista bat  kantatzen ari zeneko keinua egiten zuten bitartean. Gela horren kanpoko aldean zegoen baratz txiki bat, non txerri potolo bat hazten zuten. Izugarrizko tamaina zeukan!

Hala ere, zer ez luke emango bizitu zuen gertakari batzuren arrazoia jakiteko…

Berarentzat, beste korridorea Zarugalde kale aldetik zehar joaten zen. Etxetik entzuten zen trafikoaren zarata. Nola kamioiak, batez ere, azeleratzen zuten kale hasieran eta aurrera joan ahala ailegatzen zen zarata moteltzen zihoan , kaleko bukaeran zegoen arkua pasatzeko eta eskuinaldera Kanpazarreko norabidea har zedin. 

Gauean sukaldeko sabaiko forma konkor eta arrakalatsuak argi hitsen menpean kamioi horien eta arkuaren figurak biziarazten zuten, beste figurekin batera, kamioi zarata entzuten zuen bitartean. Udako gauetan ere txitxarren zaratak zerbait ernarazten zuen bere barruan, ’hator, hator’ esaten baliote bezala. Arratsaldeko seirak aldera kaleko eguratsaren aldaketa somatzen zen  nolabait argiaren moteltzearekin. Bizitza abiadura indargetzen ariko balitz bezala. Txoriaren txorrotxioka zein arboletan gaua igaroko ziren bila, alde batetik.

Lanetik etortzen ziren kotxeak, bestetik, hantxe bere etxe aurrean gelditzerakoan. Ateak zabaltzen ziren ‘bihar arte’ batekin eta gero ixten ziren ‘plast’-hotsarekin. Gero berriro motorra martxan jartzen zen.

Bere hirugarren korridorea zen San Kristobalekoa. Eguerdiko hamabietan, Angelus garaian, ermitako kanpaitxoren  hotsak bere etxetik entzuten ziren. Mendixka hartan igota entzuten zen herriaren burrundara. Kotxeen motorrak eta klaxonak, jenderen garrasiak, txakur batzuen zaunkak, txistu batzuk, Parrokiako kanpai hotsak ordua ematen, horiek erakusten zuten herria izaki bizidun antzeko zerbait zela. 

Bera erdi erdian zegoenean ez zen nabaritzen zein zaratatsua zen bere herria. Baina handik urruntzen zenean ,ordea, osotasun zalapartatsua bihurtzen zen. Ematen zuen musika orkestra trakets baten aurrean zegoela, non  bakoitzak hasi baino leheneko afinazio soinuak egiten baitzuen, beste musikariek zer nota jotzen zuten  batere jaramonik egin gabe. 

Hala ere, zer ez luke emango bizitu zuen gertakari batzuren arrazoia jakiteko…

Argi zeukan zertzeladak bestelakoak zirela gertakari horiek gertatu zirenean. Ez zegoen orduan telefono mugikorrik . Horrek nahi zuen esan informazio iturri bakarrak zirela egunkari batzuk eta telebista kate gutxi. Ez zegoen sare sozialik ‘Ez zegoen gaur bezala etxe askotan idazle isil bat bere iritzia egia bihurtzen saiatzen. Isiltasuna bakarrik apurtzen duena letra larrien erabilera izaten da. 

Bere senean ez daudenentzako  beste aukerarik ez da geratzen bere garrasiak eta aginduak letra larrien bidez adierazteaz kanpo. Horretarako ere kodea erabili behar!’- esan zuen berekiko haserre samar. ’Bigarren gerra mundialaren garaian hainbeste irrati igorle balego Ipar Amerikarrak bukatuko zinatekeen Islandian Normandiako bideaz galdezka. 

Bitartean Frantziako Normandian inguruko irrati igorleak  ‘udazkeneko biolin negar luzeak ’(1) nolako eragina izango  ziokeela beren bihotzean edo udazkena instrumenturik egokiago zein izan  zitekeen ibiliko ziren eztabaidatzen ’-oharkabeko irri batekin pentsatu zuen

Hasteko ‘déjà vu’ bat ez zela bazekien. Horrelakoak, beharbada, garunaren atal zehatz bat jasotzen zuen bulkada elektriko batek eragin zitzakeen.  Irakurria zuen pertsona batek bulkada elektriko bat jasotzen bazuen ezker lobulu frontaleko puntu batean, aurrean ikusten zuen guztia barregarria iruditzen zitzaiola, edozer zela ere, kartzelara joateko agintzen zuen papera izan bazen ere.  

Baina ez, kanpoko zerbaitek ere esku hartzen zuen hemen. Bere bizitzarekin zerikusirik izango balu, bere etorkizunaren liburuan lerro zatitu eta lauso batzuk irakurri zituelako ideia irits zitekeen.

Lehendabizikoa oporretan zegoenean gertatu zitzaion . Egun hartan bizikleta hartu eta Beasaindik Ataunerako bidetik abiatu zen. Bide estua eta bihurgunetsua abiaturik, hasi zen kotxeren matrikuletan erreparatzen. Lehendabizikoa serie arrunt batean zegoen,1357, edo antzeko zerbait. Beste batean lehendabiziko bi zenbakiak  eta azkeneko biak zenbaki bereak ziren edo buelta emanda. Horrelako matrikulak ohi baino kantitate nabarmen handiago ikusi zuen. 

Ez zen gogoratzen zehatz-mehatz nola izan zen, baina antzeko egoera barruan egoteak eraman zuen berarekin zer esanik zeukan zerbait gertatzen ari zela pentsatzera. Holako pentsamendu bitxia zuen buruan, ‘zeruak zerbait esaten ari zatzaizkit ’ bezalako pentsamendua nolabait. Zerbait zeharo irrazionala zen baina holako aldartzean aurkitzen zitzaidan. Oporrak bukaturik Bilbora bueltatu zenean enteratu zen promozionatua izan zela.

Gogoratu zen bigarren kasua nolakoa zen, bestea baino bitxiagoa. Goiz batean Beasainen lanera zihoan. Abenduko egun hotsa zen. Ez zeraman denbora asko lan egiten eta presaz presa zihoan. Aparkatuta espaloiaren ondoan  ikusi zuen furgoneta txiki bat. Furgonetak zeukan ipinita atean letra larriz hurrengo izena: XAKA ORDIZIA. Berak furgoneta ikusi eta bat-batean bere burutik zeharkatu zioan hitz bat: Sa Carneiro. Handik metro batzuetara lantokian sartu zen. Gero gauean etxera bueltatu zenean enteratu zen telebistan  Sa Carneiro hil zela istripu batean pasa zen gauan.

Hirugarrena harrigarri samar zen berarentzat. Behin bere laguna Iñaki Berezibar ‘Txaparro’ berarekin iota eta jota non erabili behar hitz egiten egon zen. Bera behin bere aitarekin Aramaiora joan zela gogoratu zuen. Hantxe mezatan abadea sermoia ematerakoan iotaz betetako euskara erabili zuen. Berarentzat mundu ezberdin bat zen. 

Gainera Arrasateko euskara jotaz beteriko euskara zela. ‘Juau’,’ jitzuau’,’jat’,’jok’ eta antzekoak asko erabilitakoak  ziren Arrasaten. Bai, ahoskera zakar samar zen baina ,hala ere, berea. Horregatik ez zuen ulertzen nola bere laguna Iñaki Berecibar Joseba iotaz ahoskatzearen alde zegoen. Bera zen betidanik Joseba, jotarekin esanda. Azkenean bere azalpenaz eta erretolikaz asperturik Iñaki Berecibarrek esan zuen. ‘Beno, aurrerantzean ‘Josebapulos’ deituko zaitut’. Handik  hamaika bat urte Malagan zegoen lanetan. 

Bere lankideak, Emilio Alba, ingelesez zegoen Tarot baten erabiltzeko argibideak gaztelerara itzultzeko eskatu zion. Bere bikotekidea, Lola, mundu esoteriko horretan sartuta zegoen-eta. Behin itzulpena eginda, bere lankideak bere etxera eraman zion. Bere bikotekidea oso argala zen, benetan bitxia, itxura espiritualegia bere gusturako. Lolak esan zion  Burgoskoa zela eta bat-batean esan zion.’Josebapulos’. Nahiz eta zeharo harrituta egon, ez entzunarena egin zuen, batere jaramonik egin gabe. Ez zen egon berriro Lolarekin. 

Laugarrena prentsan irakurritakoa zen. ‘Pais Semanal’-ek ‘Uliako sorgina’ri eginiko elkarrizketa bat gogoratu zuen. Maritxu Erlanz-ek, Erronkarikoa, jaso zuen kazetaria eta argazkilarien bisita. Elkarrizketa hasi eta gutxira argazkilariari esan zion: ‘Zuk bizkarrean orezta bat duzu’. Eta hala zen, nahiz eta  bizkarra ondo estalita zuen, han orezta bat zeukan.

Bidai mentala hori ez zen berarentzat oso eroso suertatu. Hala ere, galdera pare bat bere buruan zebilen erantzun baten xerka .‘Zergatik gogoratu naiz nire haur eskolako gertakarietaz?-esan zuen berekiko. ‘Agian, Kontxi ezagutu baino aurrerago eramate horrek heriotza nire burutik deuseztatuko zuelakoan nengoke’-erantzun zion bere buruari. 

‘Zergatik nik ezagutu ditudan azalpen arrazionalik gabeko gertakari batzuk etorri zaizkit burura?- marmartu zuen etsipenez. Ez zitzaion korapilatsua ez zela erantzunik bururatu. Nor zen bera zientzia eta osotasunaren ezberdintasunari buruz zerbait esateko? Orduan gogoratu zuen giza adimenari buruz irakurri zuena:  ‘naturak bizirauteko asmoarekin eginiko tresna dela , ez kosmosaren barneko izaeran barneratzeko’(2).

‘Gauza batzuk jakin daiteke bide ezezagunagatik, nahiz eta bakarrik txatxuek pentsa dezake horrelako jakintza erabili modukoren bat antola dezake. Zerbait zatikatua, osatugabea, baina, hala ere, bide ez-ohikoak jaso daitekeenaren aurrean gaude’- pentsatu zuen azkenean.

(1) BBCtik Normandian erresistentzia lehorreratzeaz ohartarazteko, Verlaineko bertso hauek erabili zituzten : Udazkeneko biolinen negar luzeek larritasun monotonoz kulunkatzen nau bihotza(Les sanglots longs des violons de l'automne bercent mon cœur d'une langueur monotone)

(2) Holt, J. (2012). Why does the world exist? New York/London: Liveright Publishing Corporation