Arratoiak eta diseinu adimentsua

Gauean bukatu zuen Jim Holt-en liburua(1) eta nahasi samar sentitu zen oheratu zenean. Goizean begiak zabaldu zituenean ‘nor/zer  naizen edota non nagoen’ duda egoeran aurkitu zitzaion. Galdera ikurra erraldoi bat haragitua besterik ez zen. Halako harriduraren egoera bere esistentziaren oinarrizko froga zela konturatu zen. Bere gorputzaren atalak, atalak edukiko balitu, edozein izan zitezkeen. Behin begirada bat bere gorputzari eta bere ingurura botata, ez zegoela ezer arrarorik ikusirik, astuntasun sentsazioa sentitu zuen. 

Harridura egoerari jarraitzen zioten sentsazioak. Buruko min pixka bat zeukan, deshidratazio puntu bat zeukan seinale. ‘Altxa, alper halakoa, berandu da eta!’ entzun zuen bere buruan. Aginduak, betebeharrak eta sentimenduak kanpoko heziera barneratutako prozesuak ziren. Nor zen bere burua agintzen zuena? ’Ni?’-galdetu zion bere buruari. 

Ez zeukan argi zer zen ‘ni’ hori, sentsazioak, bizipenak, sentimenduak, erreflexioak eta aginduak elkartzen ziren zera horren aparte. Eta elkarketa horren gainean begiralea: erreflexioa. Baina nola ikus zezakeen bere burua? Begirale hori dimentsio askotarikoa izan zitekeen. Zenbat aldiz begiratu ziezaiokeen bere buruari? Bat, edota lehenengo begirale atzean beste bat aurki zezakeen? Eta bigarren horri beste bat? Eta horrela… noraino?

Altxatu zen eta begirada bat bota zion ‘Berria’ egunkariari. Hantxe aurrean zeukan mundua. Diktadore bat , faxismoari bukatzeko asmoa zeukan aitzakiaz gerra bati jarraipena ematen. Beste muturrean, beste pertsonaia batek bere aldeko gezur guztiak erabiltzen ditu berriro presidente izateko, demokrazia handiena suntsitzeko arriskuan. 

Triangelu gorri hori osatzeko, eraso bortitz bati erantzunez, mila aldiz indarkeria handiagoarekin biztanleria bizi den eraikin guztiak botatzen dituzte. Ez dute izaki guztiek balio berdina? Non eta Lurralde Santua izendatu zutenean! Nahiz eta ezinezkoa izan, gizakiaren zerrendatik ezabatzeko gogoa sentitu zuen.

Andoni Egañaren zutabea irakurri eta gero atera zen kalera bere beharra betetzeko bere inguruko gizartean. ’Ez eman buelta asko, angustia ekiditeko murgildu zaitez lanean!’-murmurikatu zuen. Eta inguruko arazo guztiek bere arreta osoa bereganatu zuten. Bere-berea zen munduan urperatua sentitu zen orduan.

Kafea hartzeko orduetan liburuan irakurritakoa buruan zeukan bueltaka. Ahalik eta mundu onenean bizi garen ideia, Leibnizek argi izan arren, arrazoi gutxi zegoen egia zela sinesteko. Ontasuna dela mundua zuzentzen duen printzipioa ez zuen ere egia izateko eskubide handiagorik. Ezta ere sinpletasuna. ‘Ze sinple zaren batzuetan, hori sinesteko!’-bere barruko ahotsak esan zion. 

Unibertsoa mugitzen ari zen, eta gau batean ikusten genuena ez zen berdin-berdina pasa den gauaren ikusi genuena. Erakargarri eta aldaragarri indarrak jokoan zeuden ,eten ezinean, eremu ezberdinean. Prestigiozko fisikari batzuek ‘Unibertso anitzeko’ teoria onartzen zuten. Unibertso asko zeuden, teoria horren jarraitzaileentzat .Teoria hori beste testuinguru ezberdin batentzako erabilgarria izan zitekeela pentsatu zuen. 

‘Ezerezetik Jainkoak , edo huts kuantikoa, edo dena delakoak, unibertso infinituak sor izan zitzakeen. Baina guri, tamalez , erdipurdiko mundua egokitu zitzaigun. Ontasuna, bertutea, sinpletasuna, egiaren maitasuna oso zaila da aurkitzea.  Zer egingo dugu, ba?’-xuxurlatu zuen bere golkorako. Gogoratu zuen zer idatzi zuen hogei urte-edo zeukanean. Garai hartan bururatu zitzaion esaldia honela zen: ‘Zein txarto atera behar zitzaion Jainkoari mundua, beregandik oso urrun bota zuela-ta’. Esaldia idatzi eta liburu baten barruan gorde zuen. Gaztetasunaren ateraldiak!

Memoria lagun bere herrian, Arrasaten,  izandako gertakariak erakutsi zion zer urrun gauden batzuetan gauzen arruntaren arrazoiak jakiteko. Gauzak horrela, Unibertsoko diseinuari buruzko jakiterik gertuago ginela zaila zen pentsatzea. Diseinu adimentsua baldin bazen, gure adimenetik artean urrun zegoela ematen zuen.

Urte pare bat-edo faltako ziren berrogeita hamar urte bete zedin hango gertakari izan zenetik. Herrian leku jakin batzuetan jendeak uzten zuen zaborra. Kamioi batek jasotzen zuen zabor guztia eta egunero eramaten zuen Kanpazarreko bidean zegoen zabortegira. Errepidetik behera joan zen zaborraren mendixka baten forma hartuz. 

Kamioa hara heldu, altxatzen zuen iraulkia eta karga guztia beherako bidea hartzen zuen, zabor berriak arrastaka pasatzen zen zaharraren gainetik maldan behera. Han joaten ziren piririka lata huts guztiak. Konponbide errazena: begiak ikusten ez zituenean bihotza lasai!  Herri handi baterako ez zen aukerarik aproposena. 

Zabor mendi hori gero eta handiagoa zen eta horrek arazo asko sor zitzakeen. Konponbide bezala Udaletxeak leku berean erraustegi bat jartzeko erabakia hartu zuen azkenean. Herriarentzako solasaldiko gai bihurtu zen. ‘Ze martxan dabilen lanak?’-galdetzen zioten beraien artean egunero. Herritik oso hurbil ez zegoenez, lanen jakitun gutxik informazioa ematen zuten, eta horrela  eguneratzen zen berria herrian zehar.  Eleka-meleka guztietan aipatua izaten zen gaia. Paisaia itsusarazten zuen zabor muino hori laster desagertuko zen. 

Dena bere martxan eta norabide egokian, ze zoragarria zen aurrerapena! Munduko aitzindari-taldeko partaideak sentitzen ziren herriko biztanleak. Baina eraikuntza amaitu zenean, errausketa ez zen hasi eta herria ziurgabetasun egoeran murgildu zen. ‘Nola ez dira hasten zaborra errausten oraindik ?’-galdetzen zioten herrikoek. Herriko zoko batean hasitako zurrumurrua hedatzen hasi zen hitz madarikatu baten bitartez: ‘arratoiak’. ‘Nola arratoiak?’-galdetzen zion solaskideak, higuin keinu bat eginez.’ Bai, zabortegian  arratoi andana daude eta zaborra desagertzerakoan herrira jaitsiko dira elikaduraren bila’ .

Nazka eta beldurra jabetzen zen herrian, bolborari sua emandakoa bezala. Bat baino gehiago hasiko zen ‘Hamelingo txirularien’ ipuina berrirakurtzen. ’Ez dela egongo holako antzekorik nonbait?’ -pentsatuko zuten holako biztanleek, amets eginez. Beste batzuei ‘Intxaur-hauskailua’ balleta edo ‘Intxaur-hauskailua eta saguaren erregea’  liburua etorriko zitzaizkien burura. Arratoiaren erregearen eta bere armadaren kontra gudu epiko baten barruan bere burua irudikatuko zuten. Baina epikaz aparte, nazka eta beldurra sentimendu gailenak ziren. 

Hori baretzeko beste zurrumurru bat hasi zen zokotik hedatzen: arratoi-pozoiaren munduko aditu batzuekin Udaletxea kontaktuetan jartzen hasi zen. Berriketak zioen gainera aditu horiek japoniarrak zirela. Han zebilen kaleko txutxu-mutxu guztietan:’ Japoniarrak, bai. Badakizu, japoniarrak puntako teknologia erabiltzen dute’ . Arratoiak eta zaborrak erraustu behar zueneko kontu horiekin denbora pasa ahala azkenean garai hartako eskasak ziren ekologistak ere hasi ziren parte hartzen. 

Ez zirudien, beraien ustez, errausketa modu egokia zela zaborraren arazoari erantzuteko. Manifestazio bat egiteko baimena eskatu zuten. Baimena emanda herriko jende asko parte hartu zuen manifestazioan. Ez zeukan argi zein zen manifestazioaren helburua baina argi zeukana zera zen: arratoiak herrira jaistea arazoa izugarria zen. Kontsigna gutxi entzuten ziren. Denbora pasa ahala, jendeak bazekien  zerbait egiten ari zirela, baina adituen lana izango zelakoan zeuden. Kaleko kalaketan bukaera berdina zen: ‘Badakizu, bere gauzak egongo  dira egiten ekarritako adituak’. Handik hilabete pare bat-edo hasi zen erraustegia martxan. Arratoiaren jaitsierarik ez zen gauzatu. Zelako lasaitasuna hartu zuen jendeak! 

Baina astebete barruan lagun batek , zeinen aita Udaletxeko partaidea baitzen, esan zigun: ‘ez duzue sinetsiko zer esan zidan etxean aitak, arratoiaren arazoaren bukaera aipatu nionean’. ‘Zer esan dizu, ba?’-galdetu genion. ‘Ba horrela erantzun zidan purrustadaz: ze arratoi eta zer maratoi! Proiektu hori egin zuenak ahaztu zuen argindarra herritik haraino eramatea. Eta hor ibili dira isil-isilik denbora tarte horren probestuz argi indarra haraino eramaten, tutik ere esan gabe inori’-erantzun zigun. Denok harrituta geratu ginen, zer esanik ez genekiela.

Bere  pentsamenduan murgildu zen. ’Lehen ginen guztia bakarrik materia bezala adierazia izaten zen. Orain sinplifikazio ezeztatzaile horrekin jarraituz bakarrik gara datuak, hau da informazioa da dena. Gure unibertsoa antzemateko edozer motatako neurgailuak erabili genituen lanabesa moduan. Baina azkenean neurri guzti horiek harrapatu egin gaituzte. Dena da neurria, gu ere bai. Morroia jabe bihurtu da. 

Pertsonak orain bakarrik gara funtzio matematiko bat bariable jakin batzuekin. Eta hau mugikorra edo antzeko tramankulu  baten lotua egon  garenetik, gero eta errealago bihurtu da. Nonbait agertzen da zer irakurtzen dugun, ze, gainera, gehiena automatikoki kargatua izaten da. Zer ordutan jaikitzen garen eta nondik nora ibiltzen garen eta zer denbora tarte barruan. Baita ere zer bilatzen dugun eta zer erosten dugun. 

Datu guzti horiek, definitzen gaituztenak,  datu-basean geratzen dira. Konplikatuago garen heinean bariable gehiago izango ditugu funtzioan, baina hori da dena.’ Haserre samar murmurikatu zuen: ’zerbait egin behar da horren kontra’. Bere azken pentsamendua holakoa zen:’ hasi beharko genuke liburuak gehiago irakurtzen. Horiek ez dute emititzen kokalekua finkatzeko seinalerik, eta gure irakurketa ez da geratuko inongo base-datuan, gure adimenean bakarrik ’

Gero irribarre batekin gogoratu zuen 2024.urteko Frantziako Tourrean ikusitakoa. Azken etapan aldapa pikortsu batean erloju kontrako proban banan-banan zetozen txirrindulariak. 

Hantxe bertan hiru emakume gazte  zeuden animoak ematen. Kartoizko pankarta bat zeramaten eskuan urdin, txuri eta gorriz idatzitako mezu batekin. Frantses ez oso akademikoan zioen pankartak:’ eman pedalei, bost minutu barru taberna itxiko balute bezala’(2). Barre eutsi ezinean esan zuen ahapeka:  ‘Bedeinka zuek, zeure giza asmamen eder horrek salba gaitzala!’

 

(1) Holt, J. (2012). Why does the world exist? New York/London: Liveright Publishing Corporation

(2) ‘pédales comme si le bar ferme dans 5 minutes’