Zelako eskapada ederrak Santamasa egunean

‘Inozente, inozente, txakurraren buztana tente’. Zenbat aldiz ez nuen holakorik entzun?-esan zuen  marmarka Peruk. Baina zaila egiten zitzaion besteak gezurretan zebiltzanean benetan ez zela konturatzea. Ez zen inoiz bigarren zentzua gauzetan harrapatzeko gai. Argi zeukan, bi zentzuak izanez gero, zergatik ez hiru, lau, bost edota gehiago? Horrela atera ezinezko labirintoan harrapatuta sentituko litzateke.

Gutxienez bera ez zen bere etxeko kaiolako txoria bezain inozoa . Txoritxo hori ur txorrota zabaltzerakoan hasten zen txilioka. Txorrotaren zarata beste txori baten kantua zela iruditzen zitzaion eta harraskaren iturria itxi arte han kantuka geldirik gabe ibiltzen zen.

Hala ere, ez zitzaion arraroa iruditu ,Kubako iraultzaren garaian, Kubatik bueltatutako abade batek handitik ateratako diruekin tailer bat Gazteluondo inguruan jaso zuela.

’Tripitas’ ezizenez herrian ezagututako abadeak ez zuen Castroren kontsigna jarraitu(‘aukera ezazu: Espainiara dantzatzera ala Kuban kaina moztera’ ) eta lana ez-espirituala ere egitera etorri zen. Baina Peruk gertakari hori zetorren bezala hartua zuen. Esanda zegoen zure bekokiko izerdiaz ogia lortuko duzula. Ez zegoen beste edozer pentsatzeko horretaz.

Horrelako gogoetak zeramatzan etxean urte batzuk geroago lasai leihotik kalean begira. Baina egun hartan asmatu izan balu…

Anjelek lantokian, Union Cerrajeran, kontatuko istorioak ez zituen entzungo. Bere egur koloreko balbula-irratian BBC, La Pirenaica eta Radio Paris entzuten zituen. Ez zegoen beste informazio iturririk diktaduraren garaian. Behin hasi zen entzuten La Pirenaica eta zeharo harrituta entzun zuen abesti bat esanez :’Christus vincit, Christus regnat, Christus,Christus imperat’.

’Zelako aldaketa izan dute komunistek’-atera zitzaion barru-barrutik txundituta.  Gero konturatu zen Vaticano Irratia sartua zen La Pirenaica entzuten zuen sintonian, ez zegoen beste aldaketa politikorik.

Beste egunean Radio Parisen beste kubatar batek, Guillermo Cabrera Infante zela uste zuen, `Latinoamerica’-ri buruz hitz egin zuen. Dena politika zentzu estuan ez zen irratian, beste zentzu zabalagoan ere bazegoen . ‘Politikaz gehiegi hitz egitea gauza aspergarria bihur daiteke’-bere burura esan zion Peruk. ‘Latinoamerica’ frantseskeria besterik ez zela esaten zuen.

Hispanoamerica izan behar zuen bere izen egokia. Ze frantsesek ez zuten gauza handirik egin Hego Amerikan, eta izen horrekin, ke-laino horrekin, parte hartze eza ezkutatu nahian zebiltzan.

Ez zuen ere ezagutuko Arrasateko Uribe-etxebarriaren ‘oinordeko sukarra’. Antza denez, Uribe-etxebarria oso aberats bat  hil zen Kuban oinordekorik gabe . Oinordetza erreklamatzeko hasi ziren denak jaiotza-agiriak bilatzen, erakusteko beren senidetasuna hildakoarekin.

Han zebiltzan asko puru galantak erretzen eta pozez zoratzen. Baina azkenean jakin zuten Larrinoko eliza su hartua zuela noizbait iraganaldian, eta beharrezko jaiotza-agiri guztiek erre hartua zuten. Kea bezala desagertu zen itxaropena. Zelako pena! Baina egun hartan asmatu izan balu…

Ez zuen ere entzungo gaueko zartakoa ‘Bengoa’ tabernan. Herri guztiak zekien ‘Radio Paris’ altuegi jartzea izan zela bonba horren arrazoia. Informazio fidagarrien nahia garesti pagatu zuten Bengoa tabernakoek. Eskerrak tabernan ez zegoenik inor gauerdi hartan.

Hector J. Campora Argentinako presidente peronistaren Madrilera bisitaldia egin zuela probestuz, ez zuen ere hurrengoa ikusiko. Jesus Mari Garai eta bere koadrilakoak, gehienak Euskadiko Mugimendu Komunistaren partaideak,  Tio Tom tabernan sartzen  garrasika esanez: ‘Aqui estan , estos son, los muchachos de Peron. Franco kanpora!(Hemen daude,hauxe dira,Peronen mutilak).

Anjelek ere kontatu zion beste etxeko bitxikeria. Behin bizarra kentzeko jaboia agortu zitzaion. Oso haserre zegoenez esan zuen: ‘ez daukat ezer. Jabon del obispo!’, bizar-aitzurra lurrera botatzen.  Joseba semea trantze larri hori ikusiz abiatu zen korrika ,birritan pentsatu gabe, goiko pisura. Hantxe bere izeba Salbadorak zabaldu zuen atea.

Semeak galdetu zion:’ ez duzu edukiko ‘jamon del obispo?'. Izebak harrituta  erantzun zion: ‘Urdaiazpikoa?’. Semeak zioen irmo: ‘Ez, ez ,jamon del obispo’. Hantxe bere osaba Felix Otaduy eta bere lehengusina Pilar laguntza emateko prest etorri ziren atera. Denak zer nahi zuen semeak asmatu nahian eta semea bere aldetik zebilen galdetzen bere buruari: ‘Baina, baina… nola gauza hain sinplea zer den ez dakiten’.  

Azkenean Anjelek entzun zuen zarata eta igo zen hizketaldi aldrebestu hori buka zedin. Baina egun hartan asmatu izan balu…

Santamasa egun hartan han zebilen Peru Union Cerrajera-n bere lantokian. Kinki-kanka! Kinki-kanka! Egurrezko kutxak iltzatzen zegoenean azaldu zen Anton, ardo zahatoari bat edo beste ikutu egin eta gero.

‘Peru, zuk ez zenuen erosi Gabonetako loteria?’-galdetu zion begirada zorrotz batekin.

 ’Bai, Monte tabernakoa daukat’-erantzun zion Peruk arreta handirik egin gabe .

’ Baina, baina…zer egiten duzu hemen? Ez dakizu hantxe bertan sari potoloa  tokatu dela? Zeren zain zaude?’-erantzun  zion Antonek harridurazko-plantak egiten.

Hasieran sinesgaitza iruditu zitzaidan, baina bat-batean bere aurrean hasi ziren saltoka bisigua, bakailaoa, legatza, ardoa, pattarra, intxaur-saltsa, konpota, kapoia, Gabonetako ondo hornitutako mahai baten gainean.

Zorioneko mozkorraldi bat sentitu zuen. Ez zen amets handiko pertsona , bakarrik Gabonetako mahai oparo batekin pozaz zoratzen jartzeko modukoa zen.

’Benetan?’-bakarrik ahoskatzea lortu zuen.

’ Bai, motel, zoaz derrepente!’- erantzun zion Antonek, ahal zueneko seriotasuna itxuratzen.

Peru altxatu zen eta kalera atera zen. Ez zekien zergatik, baina atera baino lehen giltza ingeles handia poltsikoratu zuen bere lan-jantzian. Bere hanka luzeekin laster ailegatu zen Monte tabernara. Han zegoen Joxe Etxagibel altua eta zabala burua baino askoz handiagoa zuen  txapela handiagoarekin.

’ Zer zabiltza hain goiz, Peru? Ez zenuen lan egin beharrik, ala?’-esan zion Joxek txundituta.

’ Nola lana, jana edota hartu-emana ! Ez da hemen loteria egokitu, ala?’-erantzun zion haserre samar Peruk.

‘Ez, ba. Beti bezala, Madrildar batzuei egokitu zaie, Peru. Zer uste zenuen, ba? Batzuetan horretarako pentsatuta dagoela iruditzen zait’-esan zuen zeharo harrituta Joxek.

‘Baina, baina…’-hasi zen esaten Peru, beste edozer ahoskatu ezinik.

‘Non entzun duzu holako astakeriarik?’-esan zion bekokia zimurtzen jakin-gurazko keinuarekin Josek.

‘Astakeria’ hitza entzunda zerbait egin zuen kraska Peruren buruan. Zulo ilun batean desagertu ziren bere asmo on guztiak. Beren ordez asmo ilun batek bere burua azpiratu zuen. Akabatu egingo zuen txantxalari kabroi hori!

Han geratu zen Joxe Etxagibel bere buruari esaten:’ Ni  Argentinan, esnetegi batean behi errapetik zintzilika egun osoan egon behar izan nuen. Lan horrekin zeharo aspertuta nengoenagatik bueltatu nintzen etxera. Peru hau ni bezala Argentinan egon balitz handik hona bueltatzerakoan nonbait itsaso erdian geldituko litzateke irla batean galduta.

Bera galduta eta baita ere irla galdu batean, mapetan agertzen ez den motako irla batean. Bere bila norbait joan beharko litzateke bera etxeratzeko, koitadu!’

Union Cerrajera aldera abiatu zen Peru. Bere buruan Anton hiltzeko asmoa, ez zuen besterik.  Zerbaitek barru-barrutik mendekua eskatzen zuen. Gainera ez edozein mendeku, baizik eta bere lotsa eta amorru guztia desagertuko zuena. Beste aukerarik planteaezina zen. Inozentea bai, baina edozein tontoren tresna izan  txantxaren gogoa asetzeko, ez, inola ere ez. Gaur bertan behin betikoz holako sanbenitoa kendu behar zuen gainetik. Bazekien Anton lantegiko bozina jo baino bost minutu lehenago atera zela beti eta bakar-bakarrik.

Antonen etxerako bidearen lehendabiziko izkinaren atzetik ezkutatu zen isil-isilik. Giltza ingelesa hartu zuen eskuineko eskuarekin eta erlojuari begirada bat bota zion. ‘Oraintxe azalduko da’-esan zion bere buruari. Oso ziur sentitzen zen. Argi zeukan nola jo behar zion, zuzen burura.

Antonen hankek harlauen kontra ateratzen zuten soinuagatik bazekien han etortzen zela, bere arduragabeko ibilkerarekin. Txistuka zetorren.’ Hemen dator santu itxurako deabru hau, baina gaur egin du bere azken barrabaskeria’-pentsatu zuen giltza ingelesa bere buruaren gainetik goraino jasotzerakoan. Kiski-kaska, kiski-kaska, Anton hurbiltzen ari zen presaka .

Gorputza agertu zenean eta buruan kolpe ematera zihoanean Peruk nabaritu zuen zerbait bere eskuineko eskutik indarrez heltzen. Anton ikusiz ze trantze larritan zegoen instintiboki jauzi erraldoi bat eman zuen aurrerantz. Peru bere  eskuineko eskua libre sentitu zenean bota zuen kolpea.

Berandu zen, ordurako Anton hamar metroko distantziara zegoen. Arineketan joaten ari zen bere etxerantz. Antonen gorputzak hankak besterik ez zeuzkan une hartan. Antonek bere buruari esaten zion: ‘zelako eskapada, ia-ia akabo niretzat tabernaraino bidai guztiak’. Atzean geratu zen Peru. Peruk begirada bat bota zuen eta bere atzean ez zegoen inor. ‘Nork edo zerk heldu du nire eskua?’-pentsatu zuen bere harriduratik atera ezinean. Belaunikatu zen lurrean eta hasi zen esaten: ’zer egitera nindoan? Ozta-ozta Iruñako kartzelara bizitzarako egotetik libratu naiz. Zelako eskapada ! Txantalari horrengatik bizitza osoa galtzeko punturaino ia joan naiz.

Ez dakit zerk heldu duen nire besoa. Baina, mila esker zera horri’. Peruren begirada lausotzen ari zen, pare bat malko zeukan begietan. Altxatu zen, hautsa kendu zuen lan-prakatik  eta etxerantz abiatu zen bazkaltzera.

‘Gaur porrusalda daukat jateko. Eta basoerdi ardo beltza. Ze goxoa! Bizitzak darrai !’’-murmurikatu zuen.

…

Argi gera dadila kontatutakoa egia dela.  

Joxe Etxagibelen parte hartzea txantxaren historian eta inozente eta txantxalarien izenak dira asmazio bakarrak. Derrigorrezkoa izan da, ze beraien benetako izenak ez dakizkit eta.

Bestea bene-benetazkoa da eta gainera idazle honek nahiko zukeen gertakari batzuetan ez hain erdian  egon izana

Mila esker nire koinata Juan Mari Murua Tio Tom tabernaren izena gogoratzeagatik.